კუვანი – მედიკამენტი ფენილკეტონურიისთვის

ჰიპერფენილალანინემიისა და ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტების მართვას მულტიდისციპლინური გუნდის ჩართულობა ესაჭიროება, რომელიც მეტაბოლიზმის სპეციალისტებს,  ნუტრიციოლოგებს, ფსიქოლოგებსა და სოციალურ მუშაკებს აერთიანებს. ფენილკეტონურია იშვიათი დაავადებაა, რომელიც მოითხოვს სათანადო მკურნალობას მთელი სიცოცხლის განმავლობაში. მკურნალობის მიზანი სისხლში ფენილალანინის კონცენტრაციის დაქვეითებაა, რათა მაქსიმალურად შემცირდეს ტოქსინის დაგროვებით გამოწვეული საზიანო ნეიროკოგნიტური და ფსიქიატრიული ეფექტები. მკურნალობის ძირითადი პრინციპი ამინომჟავა ფენილალანინის მიღების შეზღუდვას ეფუძნება, რისთვისაც ფენილალანინისგან თავისუფალი სპეციალური საკვებით შექმნილი სამედიცინო რაციონის ინიშნება, რაც პაციენტს თავიდან ააცილებს ნუტრიციულს დეფიციტს. სამედიცინო საკვები ცილოვან ჩამნაცვლებლებს შეიცავს, რომელთა შემადგენლობაში არ შედის ფენილალანინი. აღნიშნული საკვები გამდიდრებულია თიროზინით (ფენილკეტონურიის დროს დარღვეულია ფენილალანინისგან თიროზინის სინთეზის პროცესი, რაც ფენილალანინის სიჭარბეს და ამავდროულად თიროზინის დეფიციტს იწვევს). ასევე მოწოდებულია გლიკომაკროპეპტიდები და სხვა დიდი ნეიტრალური ამინომჟავები, რომლებიც ცილების წყაროდ გამოიყენება. ამგვარი რესტრიქციული დიეტის დაცვა საფუძვლიან დაგეგმვასა და ორგანიზებას მოითხოვს, რაც შესაძლოა საკმაოდ დიდი გამოწვევა იყოს პაციენტებისთვის.

ცნობილია, რომ ფენილკეტონურიის შემთხვევათა დიდი ნაწილი განპირობებულია ფერმენტ ფენილალანინ ჰიდროქსილაზას (PAH) აქტივობის დეფიციტით. თუმცა პაციენტთა ნაწილში ჰიპერფენილალანინემია გამოწვეულია PAH-ის კოფაქტორის, ტეტრაჰიდრობიოპტერინის (BH4) ბიოსინთეზის ან აღდგენის ერთ-ერთი საფეხურის დეფექტით. სწორედ ამიტომ, ჰიპერფენილალანინემიის მქონე ყველა პაციენტმა უნდა გაიაროს ტესტირება, რომ განისაღვროს, ჰიპერფენილალანინემია PAH-ის ანომალიის შედეგია, თუ BH4-ის მეტაბოლიზმის დარღვევის, რისთვისაც ყველა პაციენტისთვის სპეციფიკური მოლეკულური დიაგნოსტირებაა საჭირო. დიაგნოზის კონკრეტული ტიპით განისაზღვერება დაავადების მკურნალობისა და პაციენტის მართვის სტრატეგია, რომელიც პერსონალიზებული მედიცინის პრინციპებს ეფუძნება.

2007 წლის 13 დეკემბერს ამერიკის შეერთებული შტატების საკვებისა და წამლის მარეგულირებელმა ადმინისტრაციამ (FDA) აღიარა საპროპტერინი – ფენილკეტონურიის სამკურნალო პირველი ფარმაკოთერაპიული საშუალება. ის პერორალურად მისაღები პრეპარატია, რომელიც ფერმენტ ფენილალანინ ჰიდროქსილაზას კოფაქტორის როლს ასრულებს და შედეგად აქვეითებს ფენილალანინის კონცენტრაციას სისხლში. აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ეფექტი რეალიზდება იმ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ PKU-ს სპეციფიკური ფორმა: ტეტრაჰიდრობიოპტერინზე მოპასუხე ფენილკეტონურია. საპროპტერინი ფენილალანინის შემზღუდავ დიეტასთან ერთად გამოიყენება და მიიღწევა ფენილალანინის დონის კონტროლის უკეთესი ეფექტი, ვიდრე ეს მხოლოდ დიეტოთერაპიით იქნებოდა შესაძლებელი. PKU-ის მქონე პაციენტების 25%-დან 50%-ში  ვლინდება თერაპიული რეაქტიულობა საპროპტერინით მკურნალობაზე.

საპროპტერინის ეფექტურობა დამოკიდებულია ფენილალანინ ჰიდროქსილაზას ნარჩენი ფერმენტული აქტივობის დონეზე. ეს ძირითად ეხება პაციენთა იმ ჯგუფს, რომელთაც PKU-ის არაკლასიკური ფორმა, არა-PKU-ჰიპერფენილალანინემია აქვთ, მაგრამ აქვე უნდა აღნიშნოს, რომ კოფაქტორზე რეაგირების უნარი კლასიკური PKU-ს ფორმით დაავადებული ინდივიდების მცირე ნაწილსაც აქვს. ნარჩენი PAH-ის აქტივობა არ არის იმის გარანტია, რომ BH4-ის მიღების შედეგად პლაზმის ფენილალანინის დონე აუცილებლად დაიკლებს, BH4-ის მიმართ პასუხის ეფექტურობა დამოკიდებულია ყოველი მუტანტური PAH ცილის სპეციფიკურ თვისებებზე, რაც PAH-ის მუტაციების ალელურ ჰეტეროგენურობას ასახავს.

საპროპტერინი, რომელიც KUVAN-ის დასახელებით გამოდის არსებობს როგორც ტაბლეტირებული, ისე ფხვნილის ფორმით და მისი გამოყენება შესაძლებელია როგორც ზრდასრულ პაციენტებში, ისე ბავშვთა პოპულაციაში. ეს მას განასხვავებს ფენიკლეტონურიის სამკურნალო მეორე მედიკამენტის – პეგვალიაზასგან, რომელიც ჯერჯერობით მხოლოდ ამ დიაგნოზის მქონე ზრდასრული ინდივიდებისთვის არის დამტკიცებული, როგორც სამკურნალო საშუალება.

UPMC პიტსბურგის ბავშვთა ჰოსპიტალის გენეტიკისა და გენომური მედიცინის ხელმძღვანელის, იშვიათი დაავადებების ცენტრის დირექტორის პროფესორ  ჯერი ვოკლეის ვიდეო მოხსენება ფენილკეტონურიის მკურნალობის მეთოდებთან დაკავშირებით.