ფენილკეტონურიის დიაგნოსტირებისა და მკურნალობის ევროპული გაიდლაინები: პირველი რევიზია

თანდაყოლილ მეტაბოლურ დარღვევათა საზოგადოების ოფიციალური ჟურნალში Molecular Genetics and Metabolism გამოქვეყნდა ფენილკეტონურიის დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის ევროპული გაიდლაინი, პირველი რევიზია (Volume 145, Issue 2, June 2025, 109125).

2017 წლის ევროპული PKU გაიდლაინის პირველი გადახედვისთვის წინა რეკომენდაციები ხელახლა შეფასდა და განახლდა ახალი კვლევის შედეგების მიხედვით.

წინა 70 რეკომენდაციის განახლების გარდა, ახალ რევიზიას დაემატა 20 ახალი თემა. სამუშაო პროცესში ჩართული სპეციალისტების მიერ გადაიხედა კვლევითი პუბლიკაციები. მტკიცებულებები შეფასდა, როგორც მაღალი (A), საშუალო (B), დაბალი (C), ძალიან დაბალი (D) ან ექსპერტების მოსაზრება და რეკომენდაციები შეფასდა, როგორც ,,პირობითი“ ან ,,ძლიერი“ GRADE მეთოდოლოგიის მიხედვით. ყველა რეკომენდაცია განხილული იქნა 14 პლენარულ ონლაინ ან პირად შეხვედრაზე. რეკომენდაციები მიღებული იყო პროფესიონალთა 75%-ზე მეტი თანახმობის შემთხვევაში.

გაიდნალინის გადახედვის მიზანია, ფენილკეტონურიის დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის პირველი ევროპული გაიდლაინის ხელახლა შეფასება, განახლება და გაფართოება. გაიდლაინი განკუთვნილია მეტაბოლური სპეციალისტების, დიეტოლოგების, ბიოქიმიკოსების, ექთნებისა და სხვა სპეციალისტებისთვის, როგორიცაა მეან-გინეკოლოგები, ნევროლოგები, ფსიქოლოგები და სოციალური მუშაკები, რომლებიც ჩართულნი არიან ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტების მართვასა და მკურნალობაში.

ფენილკეტონურია (PKU; McKusick #261600) ფენილალანინის (Phe) მეტაბოლიზმის იშვიათი აუტოსომური რეცესიული მემკვიდრეობითი დაავადებაა. ღვიძლის ფერმენტის – ფენილალანინ ჰიდროქსილაზას (PAH) მაკოდირებელი გენის პათოგენური ვარიანტები იწვევს Phe-ის ტიროზინად (Tyr) გარდაქმნის შესაძლებლობის შემცირებას. PAH აქტივობის შემცირება იწვევს სისხლში Phe-ის დონის მომატებას. ფენილკეტონურიის ზუსტი პათოფიზიოლოგია გაურკვეველია, მაგრამ მკურნალობის გარეშე ის იწვევს  განვითარების შეუქცევად პრობლემებს, ინტელექტუალური განვითარების შეფერხებას, მოტორულ დეფიციტს, კანის გამონაყარს – ეგზემას, აუტიზმს, გულყრებს,  ქცევის პრობლემებს და ფსიქიატრიულ გამოვლინებებს. ბევრ ქვეყანაში ფენილკეტონურიის აღმოჩენა ახალშობილთა სკრინინგის საშუალებით ხდება და მკურნალობა იწყება ადრეულ ჩვილობაში. ადრეული მკურნალობის შემთხვევაში, პირების უმრავლესობა აღწევს ნორმალურ ინტელექტუალურ შესაძლებლობებს. ძირითადი მკურნალობა მოიცავს დიეტურ Phe-ის შეზღუდვას, ბუნებრივი ცილის მიღების შეზღუდვას და  Phe-ისგან თავისუფალი/Phe-ის დაბალი შემცველობის ცილის შემცვლელების დამატებას. ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტების ნაწილი რეაგირებს ტეტრაჰიდრობიოპტერინზე (BH4, რომელიც ინიშნება როგორც საპროპტერინის დიჰიდროქლორიდი), რომელიც ამცირებს სისხლში Phe-ის დონეს და/ან დიეტური შეზღუდვების ლიბერალიზაციის საშუალებას იძლევა. ევროპაში, პეგვალიაზა (Pegvaliase, ფენილალანინ-ამონიუმის ლიაზა) დამტკიცებულია, როგორც მედიკამენტოზური მკურნალობა 16 წლიდან პაციენტებში. ფარმაკოლოგიური მკურნალობა ყველა ქვეყანაში არ არის ხელმისაწვდომი.

რეკომენდაცია 1

ახალშობილთა სკრინინგი განიხილება, როგორც სახელმწიფოებრივი ვალდებულება, რადგან დაავადების ადრეული გამოვლენა ადრეული მკურნალობის წინაპირობაა და ასევე ხარჯთეფექტურია.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 2

რეკომენდებულია სკრინინგი ჩაუტარდეთ ჰიპერფენილალანინემიის/ფენილკეტონურიის ოჯახური შემთხვევებისას ჰიპერფენილალანინემიის მქონე იმ  ბავშვების დედებს, რომელთაც არ ჩატარებიათ სკრინინგი ან რომელთაც აქვთ დედისეული ფენილკეტონურიის რაიმე გამოვლინება, განსაკუთრებით იმ ქვეყნებში, სადაც ახალშობილთა სკრინინგის ჩატარება არ იყო შესაძლებელი ამ დედების დაბადებისას.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 3

6 წლამდე ასაკის იმიგრანტი ან იძულებით გადაადგილებული ბავშვებისთვის მკაცრად რეკომენდირებულია ფენილკეტონურიის რუტინული სკრინინგი და შერჩევითი  (სპეციფიური კლინიკური ნიშნების მიხედვით) სკრინინგი ნებისმიერ ასაკში.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 4

ყველა პაციენტის ჰიპერფენილალანინემიის დიაგნოსტირებისას უნდა გამოირიცხოს BH4 მეტაბოლიზმის დეფექტები და DNAJC12 დეფიციტი. BH4 დეფიციტის გამოსარიცხად უნდა შესრულდეს პტერინების განსაზღვრა სისხლის მშრალ წვეთში ან შარდში და  დიჰიდროპტერიდინ რედუქტაზას აქტივობის გაზომვა სისხლის მშრალ წვეთში ან შარდში. პტერინების ნორმალური დონის და დიჰიდროპტერიდინ რედუქტაზას ნორმული აქტივობის შემთხვევაში და ასევე როცა PAH გენოტიპირება არ მიუთითებს 2 პათოგენურ ან სავარაუდო პათოგენურ ვარიანტებზე, საჭიროა, ჩატარდეს  DNJC12-ის გენოტიპირება.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 5

გენოტიპირება რეკომენდებულია, რათა შესაძლებელი გახდეს PAH დეფიციტის და DNAJC12 დეფიციტის დიფერენცირება, ასევე გეპტიპირებით დგიდება საპროპტერინის მიმართ მგრძნობელობა და დაავადების მეტაბოლური ფენოტიპი.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 6

სისხლში Phe-ის დონის მიხედვით, PAH დეფიციტის მქონე პაციენტები შეიძლება კლასიფიცირდნენ შემდეგნაირად:

ა) არ საჭიროებენ მკურნალობას (Phe <360 მკმოლ/ლ) ან

ბ) საჭიროებენ მკურნალობას, რეაგირებენ კოფაქტორზე ან

გ) საჭიროებენ მკურნალობას, არ რეაგირებენ კოფაქტორზე.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 7

მკურნალობა უნდა დაიწყოს რაც შეიძლება ადრეულად, იდეალურია მკურნალობის დაწყება 10 დღემდე ასაკში.

მტკიცებულების დონე: ექსპერტების მოსაზრება (10 დღემდე ასაკში)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 8

მკურნალობა არ არის რეკომენდებული თუ არანამკურნალები პაციენტის სისხლში ფენილალანინის რაოდენობა <360 მკმოლ/ლ.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C), თუმცა ექსპერტების მოსაზრება (ფენილალანინის დონესთან დაკავსირებით)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 9

ყველა პაციენტს, რომელსაც არანამკურნალებ შემთხვევაში სისხლში ფენილალანინის  დონე აქვს >360 მკმოლ/ლ, ესაჭიროება მკურნალობა.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 10

პაციენტებს, რომლებსაც არანამკურნალებ შემთხვევაში ფენილალანინის დონე სისხლში აქვთ 360-600 მკმოლ/ლ-მდე,  აუცილებელია მკურნალობის გაგრძელდეს მინიმუმ 12 წლის ასაკამდე.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 11

მკურნალობის პროცესში 12-18 წლის ასაკის პაციენტთა სისხლის ფენილალანინის შემცველობა უნდა იყოს 120-600 მკმოლ/ლ.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 12

ფენილკეტონურიის მქონე ნებისმიერი პირისთვის, მათ შორის იმ მოზრდილებისთვის, რომლებიც არ იღებენ Phe-ს შემამცირებელ მკურნალობას, რეკომენდებულია მთელი ცხოვრების განმავლობაში დაკვირვება სპეციალიზებულ მეტაბოლურ ცენტრში.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 13

მკურნალობის პროცესში >18 წელზე ასაკის ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტთა სისხლის ფენილალანინის შემცველობა უნდა იყოს 120-600 მკმოლ/ლ.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 14

პაციენტებს, რომლებსაც არანამკურნალებ შემთხვევაში ფენილალანინის შემცველობა სისხლში მუდმივად აქვთ <360 მკმოლ/ლ ორსულობამდე და ორსულობის პერიოდში არ ესაჭიროებათ მკურნალობა.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 15

ორსულობის დროს პაციენტთა სისხლის ფენილალანინის დონე რეკომენდებულია იყოს 120-360 მკმოლ/ლ.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 16

ფენილალანინის რეკომენდებული თერაპიული დონე სისხლში მიღწეულ უნდა იქნას ორსულობის დადგომამდე. თუ პაციენტი უკვე ორსულადაა ვიზიტის დროს,  ყველა ზომა უნდა იქნას მიღებული, რათა ფენილალანინის თერაპიული სამიზნე დონე 7 დღის განმავლობაში იქნას მიღწეული.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 17

ფენილალანინის დონის განსაზღვრა  სისხლში (სისხლის მშრალ წვეთში და/ან პლაზმაში) აუცილებელია მეტაბოლური კონტროლის მონიტორინგისთვის, რადგან ფენილალანინი წარმოადგენს  კლინიკურად ყველაზე რელევანტურ  ბიომარკერს.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 18

დაკვირვებისა და დაუყოვნებელი კლინიკური დახმარების აუცილებლობის გათვალისწინებით, ფენილკეტონურიის მონიტორინგისთვის უნდა იქნას გამოყენებული მშრალი სისხის წვეთი (DBS)  ანალიზი MS/MS-ით  იმ პირობით, რომ:

• ნიმუშის ადეკვატური ხარისხი უზრუნველყოფილია პაციენტებისა და მომვლელების რეგულარული ტრენინგით
• შედეგების სიზუსტე უზრუნველყოფილია აკრედიტებული/სერტიფიცირებული ლაბორატორიის მიერ პრეანალიტიკური და ანალიტიკური პროცედურების მეშვეობით.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 19

Phe ვარიაცია და Phe/Tyr თანაფარდობა არ არის რეკომენდებული, როგორც რუტინული ბიომარკერი.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 20

ლაბორატორიის მიერ სისხლის ნიმუშის მიღებასა და პაციენტის/მომვლელების მიერ შედეგის მიღებას შორის დრო უნდა იყოს მაქსიმუმ 2 სამუშაო დღე.

მტკიცებულების დონე: ექსპერტების მოსაზრება

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 21

ფენილალანინის განსაზღვრის მინიმალური სიხშირე უნდა შეადგენდეს:

 0-1 წ. – კვირაში 1-ჯერ;

1-12 წ. – ორ კვირაში 1-ჯერ;

>12 წ. – თვეში 1-ჯერ.

ორსულობის დადგომამდე –  კვირაში 1-ჯერ; ორსულობისას – კვირაში 2-ჯერ.

ფენილალანინის უფრო ხშირი განსაზღვრა შესაძლოა საჭირო გახდეს მკურნალობის ცვლილების პროცესში ან კლინიკური და სხვა საჭიროებიდან გამომდინარე.

მტკიცებულების დონე: ექსპერტების მოსაზრება

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 22

პაციენტის ექიმთან ვიზიტის მინიმალური სიხშირე უნდა შეადგენდეს (კარგი კლინიკური და მეტაბოლური კონტროლის გათვალისწინებით):

0-1 წ. – საწყისი ტრეინინგის შემდეგ 2-3 თვეში 1-ჯერ;

• წ. – წელიწადში 3-ჯერ;

3-18 წ.-  წელიწადში 2-ჯერ;

>18 წ. – წელიწადში 1 ან 2-ჯერ.

ორსულობისას ერთხელ ორსულობის დადგომამდე/პირველ ტრიმესტრში, ერთხელ  მეორე ტრიმესტრში (არასავადებულო) და  ერთხელ მესამე ტრიმესტრში (არასავადებულო).

პაციენტის ექიმთან უფრო ხშირი ვიზიტი შესაძლოა საჭირო გახდეს მკურნალობის ცვლილების პროცესში, სხვადასხვა სოციალური გარემოების დადგომისას (სკოლის, საცხოვრებელი ადგილის) ან კლინიკური და სხვა საჭიროებიდან გამომდინარე.

მტკიცებულების დონე: ექსპერტების მოსაზრება

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 23

პაციენტები, რომლებსაც არანამკურნალებ შემთხვევაში ფენილალანინის შემცველობა სისხლში აქვთ 120- 360 მკმოლ/ლ, საჭიროებენ შემდეგნაირად დაკვირვებას:

ფენილალანინის განსაზღვრის მინიმალური სიხშირე უნდა შეადგენდეს:

 0-1 წ. – თვეში 1-ჯერ;

1-6 წ.-  3-6 თვეში 1-ჯერ;

>6 წ. – განისაზღვრება ინდივიდუალურად, განსაკუთრებით ქალებში.

პაციენტის ექიმთან ვიზიტის მინიმალური სიხშირე უნდა შეადგენდეს:

0-6 წ. – წელიწადში 1-ჯერ;

>6 წ.  – განისაზღვრება ინდივიდუალურად.

მტკიცებულების დონე: ექსპერტების მოსაზრება

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 24

ფენილკეტონურიის მქონე ყველა პაციენს უნდა ჰქონდეს მისაწვდომობა მეტაბოლურ სპეციალისტთან, დიეტოლოგთან და ნეიროფსიქოლოგთან.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 25

ზრდასრული პაციენტები უნდა გადამისამართდნენ სპეციალიზებულ ზრდასრულთა მეტაბოლურ გუნდთან, რათა მათთვის მთელი ცხოვრების განმავლობაში უზრუნველყოფილი იქნას სპეციალიზებული მეთვალყურეობა.

გარდამავალი პერიოდი რეკომენდებულია იყოს სტრუქტურირებული, იდეალურ შემთხვევაში, ეს პროცესი ადრეულ მოზარდობაში უნდა დაიწყოს.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 26

კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ პაციენტების მხრიდან მეტაბოლური კლინიკისგან დაშორების მიზეზები და ზრდასრულ პაციენტებს უნდა შესთავაზონ კლინიკაში დაბრუნება, თუ ისინი მოითხოვენ შემდგომ დაკვირვებას.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 27

ნეიროფსიქოლოგიური შეფასება უნდა შესთავაზონ ყველა პაციენტს 5, 12, 18 წლის ასაკისთვის და შემდგომში ყოველ (5-დან) 10 წელიწადში.

ტესტირება უნდა მოიცავდეს IQ-ს და აღმასრულებელი ფუნქციების სფეროებს (განსაკუთრებით მსჯელობა, კოგნიტური მოქნილობა და სამუშაო მეხსიერება) და მდგრად ყურადღებას. ტესტები სასურველია მოიცავდეს ვიზუალურ-სივრცით სტიმულებს და დამუშავების სიჩქარის კომპონენტს.

ფუნქციების კომბინაციის გამოყენებით დავალებები ყველაზე მგრძნობიარეა ამ შემთხვევაში.

ჩაატარეთ (დამატებითი) შეფასებები კონკრეტული კლინიკური ჩვენებების გათვალისწინებით, მათ შორის:

• არაოპტიმალური მეტაბოლური კონტროლი ბავშვებსა და მოზარდებში; ფენილალანინის დონეების >50% 6-12 თვის განმავლობაში სცილდება სამიზნე დიაპაზონს (<12 ან 12-18 წლამდე, ასაკის მიხედვით)
• პრობლემები საგანმანათლებო დაწესებულებაში ან სამუშაო ადგილზე; სკოლაში პროგრესის არარსებობა 6 თვის განმავლობაში
• პაციენტების ან მშობლების/მზრუნველების ან ოჯახის წევრების მიერ დაფიქსირებული ჩივილები
• მეტაბოლური გუნდის შეხედულების შესაბამისად.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B) გამოსაკვლევ სფეროებთან მიმართებაში და ექსპერტების მოსაზრება გამოკვლევის სიხშირესთან და კლინიკურ ჩვენებებთან მიმართებაში

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 28

ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული ცხოვრების ხარისხის შეფასება, ფსიქოსოციალური ფუნქციონირება და ზოგადი კეთილდღეობა – ეს საკითხები უნდა განიხილებოდეს წელიწადში ერთხელ მაინც ამბულატორიულ კლინიკაში ვიზიტისას. ყველა პაციენტისთვის უნდა განიხილებოდეს სისხლის დონესთან დაკავშირებული შფოთვა და დანაშაულის გრძნობა რეჟიმის დაცვის შეუსრულებლობის გამო.

ამისთვის შესაძლებელია  გამოვიყენოთ სპეციალური კითხვარები.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 29

ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და ქცევითი პრობლემების საკითხები (ანუ ასაკთან შესაბამისი ფუნქციონირების საკითხები საზოგადოებაში, სახლში, სკოლაში, უნივერსიტეტში ან სამუშაო ადგილზე) უნდა განიხილებოდეს ყველა კლინიკური კონსულტაციისა და ნეიროფსიქოლოგიური შეფასების ფარგლებში.

სუბიექტური ან ობიექტური ადაპტაციური საკითხების, ასევე ემოციური, ქცევითი ან სოციალური საკითხების განხილვისას ყურადღება უნდა გამახვილდეს შესაძლო შემდგომ სირთულეებზე (შესაძლოა, ამისთვის გამოვიყენოთ სპეციალური ინსტრუმენტები, როგორიცაა ვალიდირებული კითხვარები) და შეიძლება საჭირო გახდეს ფსიქოლოგთან რეფერალი.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 30

ნეიროვიზუალიზაცია არ უნდა შედიოდეს დაავადების რუტინული მონიტორინგის შემადგენლობაში ჯანმრთელ პირებში, რომლებმაც ადრეულ ეტაპზე დაიწყეს ფენილკეტონურიის მკურნალობა, აღნიშნული კვლევები უნდა იქნას გამოყენებული მხოლოდ იმ პაციენტებისთვის, რომლებსაც აღენიშნებათ არასტაბილური კლინიკური მიმდინარეობა და/ან მოულოდნელი ნევროლოგიური დეფიციტი, ან კვლევის მიზნებისთვის.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)/ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 31

თირკმელების, გულის და თვალის რუტინული მონიტორინგი არ არის მოწოდებული, თუმცა შესაძლოა დაიგეგმოს კლინიკური ჩვენების შემთხვევაში.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 32

კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ნებისმიერი სიმპტომი შესაძლოა პრობლემური იყოს და შესაძლოა, ამისთვის რუტინული სკრინინგი დაგეგმვა გახდეს საჭირო.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 33

ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტებში აუცილებელია კალციუმისა და D ვიტამინის ადეკვატური მიღება, ფიზიკური აქტივობა და ბუნებრივი ცილის მიღების ოპტიმიზაცია ძვლის ჯანმრთელობის შესანარჩუნებლად.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)/ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 34

ძვლის მინერალური სიმკვრივის (BMD) DXA-ით გაზომვა მნიშვნელოვანია ფენილკეტონურიის დროს. ძვლის სიმკვრივის გაზომვა პირველად უნდა მოხდეს ადრეულ მოზარდობის პერიოდში, ძვლის მასის პიკური მაჩვენებლის მიღწევამდე.

-როდესაც ძვლის მინერალური სიმკვრივე არ არის ნორმაში, ამ შემთხვევაში გამოკვლევა უნდა გამეორდეს 1 წლის შემდეგ. თუ მაჩვენებლები კვლავ დაბალია, მაგრამ სტაბილურია, ძვლის მინერალური სიმკვრივის ყოველწლიური გაზომვა არ არის საჭირო.

-როდესაც ძვლის მინერალური სიმკვრივე ნორმაშა, განმეორებითი გაზომვა საჭირო არ არის. დამატებითი კვლევა მხოლოდ მაშინაა რეკომენდებული, როდესაც ამის გაკეთების კლინიკური მიზეზები არსებობს.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 35

ფენილკეტონურის მქონე პაციენტებში რეკომენდებულია ნუტრიციული სტატუსის რუტინული შეფასება ანთროპომეტრიით, ფიზიკური გამოკვლევით, დიეტის შეფასებით და ბიოქიმიური მარკერებით.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 36

ყოველწლიური კვების რეჟიმის მიმოხილვა სავალდებულოა ნებისმიერი პაციენტისთვის, რომელიც დიეტაზეა. რეკომენდებულია:

• კლინიკური გამოკვლევა, რომელიც მოიცავს ანთროპომეტრიულ პარამეტრებს (წონა, სიმაღლე, სხეულის მასის ინდექსი).
• პლაზმის ამინომჟავები, ვიტამინი B12 (ჰომოცისტეინი), ჰემოგრამა, MCV და ფერიტინი (რკინის სტატუსი) და ვიტამინი D.
• კლინიკური ჩვენების შემთხვევაში, შესაძლებელია თირკმლის ფუნქციისა და ძვლების ჯანმრთელობის მდგომარეობის სხვა მარკერების (კრეატინინი და ტუტე ფოსფატაზა, კალციუმის/კრეატინინის ექსკრეცია), ვიტამინებისა და მინერალების სტატუსის ან ლიპიდური სპექტრის ანალიზი.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 37

• ანტიოქსიდაციური სტატუსის რუტინული მონიტორინგი არ არის რეკომენდებული ფენილკეტონურიის დროს ოქსიდაციური სტრესის კლინიკური შედეგების შესახებ არასაკმარისი მონაცემების არსებობის გამო.
• აუცილებელია სისხლის ფენილალანინის სამიზნე დიაპაზონში შენარჩუნება და მიკროელემენტების დეფიციტის თავიდან აცილება, რადგან ეს მნიშვნელოვანი ფაქტორებია ოქსიდაციური სტრესის და მისი შესაძლო შედეგების თავიდან ასარიდებლად.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)/ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 38

12 წლამდე ასაკის პაციენტებში,

როდესაც Phe-ის დონის >50% სამიზნე დიაპაზონს სცილდება 6 თვის განმავლობაში,

განიხილეთ:

1) სისხლში Phe-ის მონიტორინგის და ამბულატორიული ვიზიტების გახშირება და მშობლების ხელახალი დატრენინგება

2) ფსიქოლოგის კონსულტაცია/სოციალური მუშაკის ჩარევა

3) კლინიკაში მოთავსება

4) ალტერნატიული თერაპიები (მაგალითად, საპროპტერინი, თუ ადრე არ იყო დანიშნული)

როდესაც სისხლში Phe-ის დონის >75% სამიზნე დიაპაზონს სცილდება 6 თვის განმავლობაში და მკურნალობა არ სრულდება და გამოხატულია ისეთი პრობლემები, როგორიცაა კოოპერაციის პრობლემა, კლინიკაში გამოუცხადებლობა, ფენილკეტონურის გარდა სხვა გადაუჭრელი საკითხები, განიხილეთ ეს საკითხი სოციალურ სამსახურებთან,  ბავშვთა დაცვის კონსულტანტთან.

მტკიცებულების დონე: ექსპერტების მოსაზრება

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 39

ფენილალანინის მიღების მატება ხდება სისტემურად, სანამ სისხლში ფენილალანინის დონე მუდმივად არ შენარჩუნდება  სამიზნე დიაპაზონში.

ყველა პაციენტისთვის (დიეტური და/ან ფარმაკოლოგიური მკურნალობის ქვეშ) ფენილალანინის  დღიური დოზა ყოველწლიურად ხელახლა უნდა შეფასდეს. თუ სისხლში ფენილალანინის დონე მუდმივად შენარჩუნებულია დასაშვებ ფარგლებში, ზედმეტი შეზღუდვების თავიდან ასაცილებლად შესაძლოა განვიხილოთ ფენილალანინის დამატება.

ფენილალანინის ნაკლებობა თავიდან უნდა იქნას აცილებული.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 40

ფენილკეტონურიის დროს ცილის მიღება ნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ჯანმრთელობის მდგომარეობას და ფუნქციურ გამოსავლებს. ცილის ინდივიდუალურ მოთხოვნილებაზე ბევრი ფაქტორი ახდენს გავლენას. საერთო ცილების მიღება უნდა მოიცავდეს ასაკით გათვალისწინებულ ცილის უსაფრთხო რაოდენობას (WHO/UNU/FAO 2007), მაგრამ დიეტურ მკურნალობაზე მყოფ პაციენტებს დამატებითი ცილის მიღება სჭირდებათ შემდეგი გათვლით:

ბავშვებისთვის (≤17 წელი), საერთო ცილის რაოდენობას უნდა დაემატოს Phe-ისგან თავისუფალი/Phe-ის დაბალი შემცველობის ცილის ეკვივალენტი, რომელიც უნდა შეადგენდეს საერთო ცილის რაოდენობის 40%-ს.

მოზრდილებისთვის (≥18 წელი), Phe-ისგან თავისუფალი/Phe-ის დაბალი შემცველობის ცილის ეკვივალენტი დამატებით 20%-დან 40%-მდე.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)/ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 41

• ფენილკეტონურიის მქონე ყველა პაციენტს, რომელიც მოიხმარს FAO/WHO/UNU 2007-ის რეკომენდებულზე ნაკლებ ბუნებრივი ცილას, უნდა დაენიშნოს Phe-ისგან თავისუფალი/დაბალი Phe-ის შემცველი ცილის შემცვლელი.
• ყველა ქვეყანამ უნდა უზრუნველყოს ცილის შემცვლელების ფართო სპექტრის ხელმისაწვდომობა, რათა უზრუნველყოს პაციენტის ინდივიდუალიზებული მოვლა, პაციენტის ასაკის, მოთხოვნებისა და ბუნებრივი ცილის ტოლერანტობის გათვალისწინებით.
• Phe-ისგან თავისუფალი/დაბალი Phe-ის შემცველი ცილის შემცვლელების დღიური დოზა თანაბრად უნდა განაწილდეს და მიღება მოხდეს დღის განმავლობაში მინიმუმ 3-ჯერ.
• პაციენტის მიერ ცილის შემცვლელის მიღება უნდა კონტროლდებოდეს სისხლში ფენილალანინის დონის, პაციენტის ზრდის, ცილისა და ნუტრიციული სტატუსის განსაზღვრის საფუძველზე.
• ყველა მწარმოებელმა უნდა წარმოადგინოს კლინიკური მტკიცებულება ნებისმიერი ახალი ცილის შემცვლელი პროდუქტის შემადგენლობის, კვებითი ღირებულების, ეფექტურობისა და პაციენტის მიერ ტოლერანტობის დასადასტურებლად.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 42

cGMP (Casein glycomacropeptide, კაზეინ გლიკომაკროპეპტიდი) შეიძლება დაინიშნოს ცილის შემცვლელად 4 წელზე მეტი ასაკის ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტებში, იმ პირობით, რომ ფენილალანინის შემცველობა და ყველა ამინომჟავის პროფილი აკმაყოფილებს ასაკის შესაბამის მოთხოვნებს.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 43

დიეტურ მკურნალობაზე მყოფი პაციენტებისთვის თიროზინის დამატებითი მიღება არ არის რეკომენდებული, რადგან თიროზინი უკვე დამატებულია ფენილკეტონურიის სამკურნალო ყველა Phe-ისგან თავისუფალი/დაბალი Phe-ის შემცველ ცილის შემცვლელში.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 44

არ არსებობს საკმარისი მტკიცებულება, რომ რეკომენდაცია გავუწიოთ LNAA-ის (Large neutral amino acids, დიდი ნეიტრალური ამინომჟავები) რუტინულ გამოყენებას ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტებში. ის არ უნდა მიეცეთ ბავშვებს ან ორსულებს.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 45

ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტებში მიღებული ენერგიის, მაკრო და მიკრონუტრიენტების რაოდენობა უნდა შეესაბამებოდეს ჯანმრთელი ადამიანების მიერ მოხმარებულ რაოდენობას.

ყველა ასაკობრილ ჯგუფში უნდა მოხდეს კვებითი ელემენტების ბალანსირებული მიღება, რათა თავიდან იქნეს აცილებული კატაბოლური მოვლენები ან მათი დეფიციტი. ასევე გასათვალისწინებულია კვებითი ელემენტების ჭარბი მიღებისას მათი ტოქსიურობა. ნუტრიენტების (ვიტამინები, მინერალები და LC-PUFA – გრძელჯაჭვიანი პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავები) მიღება საჭიროა მოხდეს მინიმუმ იმ რაოდენობით, რომელიც აუცილებელია ჯანმრთელი პოპულაციისთვის.

კვებითი რაციონის შეფასება აუცილებელია ყველა ვიზიტზე, განსაკუთრებით იმ პაციენტთან, რომლებთაც აქვთ ნუტრიენტების დეფიციტის განვითარების მაღალ რისკი.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 46

ხილი და ბოსტნეული (კარტოფილის გარდა), რომლებშიც ფენილალანინის შემცველობა <75მგ/100გრ, შესაძლებელია პაციენტმა მიიღოს განუსაზღვრელად. ასეთი ხილის და ბოსტნეულის მიღება წახალისებული უნდა იყოს ადრეული ასაკიდან ჯანსაღი კვების ჩვევების  ჩამოსაყალიბებლად.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 47

სპეციალური დაბალცილებიანი საკვები უნდა განიხილებოდეს, როგორც ენერგიის მნიშვნელოვანი წყარო ფენილკეტონურიის მქონე ადამიანების რაციონში. თუმცა, მნიშვნელოვანია, რომ ამ საკვებში ენერგიის, ცხიმის, შაქარისა და მარილის შემცველობა არ უნდა აღემატებოდეს რეკომენდებულ ნორმას.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 48

აუცილებელია, წახალისდეს ძუძუთი კვება და დედის რძის გამოყენება ამინომჟავურ ფორმულასთან ერთად.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 49

• ხელოვნური დამატკბობელი ასპარტამის მოხმარება (განსაკუთრებით სასმელებსა და საკვების დამატკბობლები, რომლებშიც ასპარტამის შემცველობა მაღალია) არ არის რეკომენდებული პაციენტებისთვის, რომლებიც იმყოფებიან დიეტაზე.
• ყველა საკვების, სასმელისა და მედიკამენტის ეტიკეტზე სავალდებულო უნდა იყოს ასპარტამის არსებობის შესახებ ადვილად ხელმისაწვდომი ინფორმაციის განთავსება.
• სასურველია, ეტიკეტებზე მწარმოებლებმა ნებაყოფლობით შეიტანოს ინფორმაცია საკვებსა და სასმელებში ფენილალანინის შემცველობის შესახებ.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 50

ფენილკეტონურიის მქონე ბავშვების მშობლები ინფორმირებულნი უნდა იყვნენ, რომ უმჯობესია, ადრეულ ეტაპზე მიმართონ სტომატოლოგს პრევენციული ღონისძიებებისთვის.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 51

კონკრეტული კლინიკური ჩვენების არსებობის შემთხვევაში, შესაძლოა მეთვალყურეობაში ჩაერთოს კვების დარღვევების გუნდი.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 52

ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტებში უნდა განხორციელდეს პრევენციული ღონისიებები, რათა თავიდან იქნას აცილებული ჭარბი წონა და მასთან დაკავშირებული თანმხლები დაავადებები.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 53

ფენილკეტონურიის მქონე პირები უნდა წაახალისონ და დაარწმუნონ, რომ მონაწილეობა მიიღონ ვარჯიშებსა და სპორტულ აქტივობებში და ამასთანავე, გაითვალისწინონ საკვებისა და ენერგიის ადეკვატური მიღების აუცილებლობა აქტივობების ოპტიმალურად შესრულების უზრუნველსაყოფად.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 54

ჯანდაცვის სისტემამ უნდა შეიმუშაოს პოლიტიკა, რათა ფენილკეტონურიის მქონე ყველა პაციენტისთვის ხელმისაწვდომი გახდეს  სპეციალური დაბალცილოვანი საკვები და Phe-ისგან თავისუფალი/Phe-ის დაბალი შემცველობის ცილის შემცვლელები.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 55

• მნიშვნელოვანია ჯანდაცვის წარმომადგენლების მიერ ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტების მხარდაჭერა ნორმალური, ხარისხიანი ცხოვრების ხელშესაწყობად. მხარდაჭერა ინდივიდუალური უნდა იყოს, ოჯახური მდგომარეობის გათვალისწინებით.
• მნიშვნელოვანია პაციენტების/მშობლების მხარდაჭერა/გაძლიერება:

o რათა მათ აქტიურად მოიძიონ და შეინარჩუნონ სოციალური მხარდაჭერა ფენილკეტონურიის მქონე სხვა პაციენტებსა და ოჯახებთან.

o  მათთვის პირადი სამედიცინო ჩანაწერების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფით, რათა მათთვის გასაგები გახდეს მკურნალობის მიზნები, ჯანმრთელობის მდგომარეობა და თვითონვე შეძლონ პროგრესის მონიტორინგი.

• მნიშვნელოვანია ოპტიმალური კომუნიკაციის შენარჩუნება ექიმებთან და ჯანდაცვის სისტემის სხვა წარმოამდგენლებთან
• მნიშვნელოვანია მკურნალობაზე მისაწვდომობის ნებისმიერი ბარიერის აღმოფხვრა, რადგან ეს გავლენას მოახდენს და უარყოფითად აისახება ფენილკეტონურიის მქონე პირებისა და მათი ოჯახების ცხოვრების ხარისხზე.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 56

• მნიშვნელოვანია ეფექტური განათლება თვითმოვლის უზრუნველსაყოფად მთელი ცხოვრების განმავლობაში, რაც ხელს შეუწყობს სისხლის ფენილალანინის დონის კონტროლისა და პოზიტიური სოციალური შედეგების მიღწევას.
• კვების შესახებ განათლება ადრეული ბავშვობიდან უნდა დაიწყოს. ყველა საგანმანათლებლო ინსტრუმენტი და ინფორმაცია უნდა შეესაბამებოდეს ასაკსა და აღქმის დონეს.
• მნიშვნელოვანია პაციენტის/მომვლელის ცოდნის პერიოდული განახლება.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 57

ფენილკეტონურიის მქონე ბავშვებში, მწვავე ავადობების დროს, სისხლში ფენილალანინის დონის მომატების თავიდან ასაცილებლად, გასათვალისწინებელია გარკვეული ზომების მიღება, მათ შორის Phe-ისგან თავისუფალი/დაბალი Phe-ის შემცველი ცილის შემცვლელების და ნახშირწყლების მაღალი შემცველობის დანამატების, ასევე სითხის საჭირო ოდენობით მიღების წახალისება. სხვა სპეციფიური ცვლილებები დიეტაში საჭირო არ არის. საპროპტერინით მკურნალობისას ბავშვებში შეიძლება საჭირო გახდეს ბუნებრივი ცილის  შემცირება რაციონში.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 58

დედის ფენილკეტონურია უნდა ჩაითვალოს მაღალი რისკის მქონე ორსულობად, რაც მოითხოვს შესაბამის კონსულტაციას და მულტიდისციპლინარული გუნდის მხარდაჭერას კარგი მეტაბოლური კონტროლისა და ოპტიმალური შედეგის უზრუნველსაყოფად.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 59

მკაცრად რეკომენდებულია ნაყოფის ორგანოების განვითარების სკრინინგის ჩატარება ულტრაბგერითი გამოკვლევით ორსულობის მე-18-22-ე კვირაზე (მსგავსია ორსულობის რუტინული მართვისა უმეტეს ქვეყნებში). თუ მეტაბოლური კონტროლი არაოპტიმალურია, მაშინ მკაცრად რეკომენდებულია ზრდისა და განვითარების დამატებითი გამოკვლევა.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 60

სისხლში ფენილალანინის დონის მონიტორინგი უნდა მოხდეს ორსულობამდე კვირაში ერთხელ მაინც და ორსულობის დროს კვირაში ორჯერ მაინც.

მტკიცებულების დონე: ექსპერტების მოსაზრება

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 61

იმ ქალებისთვის, რომლებიც 6 თვიანი დაუცველი სქესობრივი აქტივობის შემდეგ ვერ ახერხებენ დაორსულებას, რეკომენდებულია რეპროდუქციული ჯანმრთელობის ცენტრში მიმართვა პარტნიორთან ერთად.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 62

მნიშვნელოვანია ფენილკეტონურიის მქონე ქალებისთვის დაუგეგმავი ორსულობის თავიდან ასაცილებლად სათანადო განათლებისა და ეფექტური კონტრაცეფციის მეთოდების გაცნობა.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 63

მშობიარობის შემდეგ, ფენილკეტონურიის მქონე ქალმა უნდა მიიღოს სტანდარტული სამეანო მოვლა და მხარდაჭერა, რათა გააგრძელოს ფენილკეტონურიის მქონე ზრდასრულებისთის განკუთვნილი სტანდარტული მკურნალობა.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 64

ორსულობის დროს სისხლში ფენილალანინის დაბალი დონე <120 მკმოლ/ლ საყურადღებოა.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 65

ორსულობის ნებისმიერ ვადაზე, როდესაც სისხლში ფენილალანინის დაბალი დონე <120 მკმოლ/ლ–ზე, დაუყოვნებლივ უნდა გაიზარდოს ფენილალანინის მიღება 50-100 მგ–ით დღეში.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 66

განსაკუთრებით ორსულობის პირველ ტრიმესტრში ფენილკეტონურიის მქონე ქალებში თავიდან უნდა იქნას აცილებული წონის დაკლება. ამავდროულად, სასურველია, ქალებმა ორსულობამდე შეინარჩუნონ  ჯანსაღი წონა და ორსულობის დროს არ მოხდეს წონის ჭარბად მატება.

წონის კონტროლი უნდა მოხდეს სიფრთხილით.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 67

ორსულობის პერიოდში ცილის სინთეზის საჭიროების გაზრდის კომპენსაციისთვის, ჯანმრთელი ორსული ქალებისთვის მკაცრად რეკომენდებულია დამატებითი ცილის მიღება. ორსულობის დროს ცილის საერთო მოთხოვნილება არ არის მკაცრად განსაზღვრული, მაგრამ ცნობილია, რომ ორსულის ორგანიზმში ცილა დამატებით აკუმულირდება, განსაკუთრებით ორსულობის ბოლო ტრიმესტრში.

პირველ და მეორე ტრიმესტრში FAO/WHO/UNU 2007 წლის რეკომენდაციით განსაზღვრული საჭირო ცილის რაოდენობას დამატებული Phe-ისგან თავისუფალი/დაბალი Phe-ის შემცველი ცილის ეკვივალენტის 20% საკმარისი უნდა იყოს. მესამე ტრიმესტრში რეკომენდებულია დღეში დამატებით 30 გ ცილის მიღება.

უმეტეს შემთხვევაში, ორსულობისას ცილისადმი ტოლერანტობის გაზრდის გამო, ცილაზე გაზრდილი მოთხოვილება ჯობია, ძირითადად ბუნებრივი ცილებით  იყოს უზრუნველყოფილი. ლაქტაციის პერიოდში, ძუძუთი კვების პირველი 6 თვის განმავლობაში, საჭიროა დღეში დამატებით 20 გ ცილის ეკვივალენტი.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 68

მიღებული თიროზინის რაოდენობა უნდა იყოს მინიმუმ 6 გ/დღეში. ეს ჩვეულებრივ მოწოდებულია Phe-ისგან თავისუფალი/დაბალი Phe-ის შემცველი ცილის შემცვლელით, იმ პირობით, რომ რეკომენდებული რაოდენობა მიიღება და გადანაწილდება მთელ დღეზე.

თუ სისხლში თიროზინის დონე მუდმივად დაბალია, დარწმუნდით,  რომ ცილის შემცვლელებს  სრულად მოიხმართ.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 69

დაუგეგმავი ორსულობისას ქალებები დაუყოვნებლივ უნდა დაუკავშირდნენ მეტაბოლური ცენტრს, რადგან აუცილებელია სისხლში ფენილალანინის სწრაფი შემცირება. დიეტური მკურნალობა დაუყოვნებლივ (24 საათის განმავლობაში) უნდა იქნეს დაწყებული. ის უნდა აკმაყოფილებდეს ცილის მოთხოვნილებებს Phe-ის გარეშე/დაბალი Phe-ის შემცველი ცილის შემცვლელებიდან და დაბალი Phe-ის შემცველი საკვებიდან, რათა უზრუნველყოფილი იქნას ადეკვატური ენერგიის მიღება.

საწყის ეტაპზე, ფენილალანინის მიღება უნდა დაიგეგმოს ისევე, როგორს ფენილალანინის ტოლერანტობის შერჩევა ხდება 1-დან 5 წლამდე ასაკში.

სისხლის ფენილალანინის დონე უნდა გაიზომოს მკურნალობის დაწყებამდე.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 70

დედისეული ფენილკეტონურიის დროს გულისრევისა და ღებინების მკურნალობა დაუყოვნებლივ და ეფექტურად უნდა მოხდეს, რადგან ამან შეიძლება შეამციროს Phe-ისგან თავისუფალი/დაბალი Phe-ის შემცველი ცილის შემცვლელებისა და ენერგიის მიღება, რაც გამოიწვევს სისხლში ფენილალანინის კონტროლის დაქვეითებას, დედის წონის მატების დარღვევას და ჩვილისთვის რისკის ზრდას.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)/ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 71

ფენილკეტონურიის მქონე ყველა ქალს დღეში მინიმუმ 400 მიკროგრამი ფოლიუმის მჟავა უნდა მიეცეს ორსულობის დაგეგმვისას და ორსულობის პირველი 12 კვირის განმავლობაში (დაგეგმილი და დაუგეგმავი) მიუხედავად Phe-ისგან თავისუფალი/Phe-ის დაბალი შემცველობის მქონე ცილის შემცვლელებში ფოლიუმის მჟავას შემცველობისა.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 72

ფენილკეტონურიის მქონე ქალმა, ორსულობის დაგეგმვისას და ორსულობის პერიოდში, უნდა მიიღოს DHA (n-3)-ის (დოკოზაჰექსაენოის მჟავა) დღიური ნორმა ≥200 მგ/დღეში.

მტკიცებულების დონე: მაღალი (A)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 73

ორსულობამდე და ორსულობის დასაწყისში რეკომენდებულია შემდეგი ლაბორატორიული ანალიზების ჩატარება: სისხლში ფოლიუმის მჟავა, ვიტამინი B12 (ჰომოცისტეინი ან მეთილმალონის მჟავა), MCV და ფერიტინი, სისხლის სრული ანალიზი და პლაზმის ამინომჟავების რაოდენობრივი მაჩვენებლები.

მე-2 და მე-3 ტრიმესტრში დამატებითი მონიტორინგი რეკომენდებულია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დიეტის  დაცვა ვერ ხერხდება  ოპტიმალურად ან აღმოჩენილია დეფიციტი.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)/ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 74

დედისეული ფენილკეტონურიის შემთხვევაში, ჩვილების ძუძუთი კვება რეკომენდებულია, მიუხედავად იმისა აქვთ მათ ფენილკეტონურია თუ არა.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 75

მშობიარობის შემდგომ პერიოდში ქალების მიმართ განსაკუთრებული ყურადღება და მათი მოვლა მკაცრად არის რეკომენდებული.

ლაქტაციის პერიოდში მკაცრად არის რეკომენდებული პრაქტიკული და კვებითი მხარდაჭერის გაწევა, მიუხედავად იმისა, ისინი აგრძელებენ დიეტოთერაპიას თუ არა.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 76

ორსულობამდე და ორსულობის დროს ქალებს ხელი უნდა მიუწვდებოდეთ პრაქტიკული უნარ-ჩვევებისა და ემოციური მხარდაჭერის საგანმანათლებლო პროგრამებზე. წახალისებული უნდა იყოს დამხმარე პარტნიორების და/ან ოჯახის წევრების/მეგობრების განათლება, რათა მათ შეძლონ  ფენილკეტონურიის მქონე ქალის მხარდაჭერა.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 77

ბავშვებსა და მოზრდილებს, რომელთაც არ ჩატარებიათ სკრინინგი  და აღენიშნებათ ინტელექტუალური პრობლემები და/ან ნევროლოგიური დეფიციტი, ქცევითი და ფსიქიატრიული პრობლემებით ან მათ გარეშე, უნდა ჩაუტარდეთ ფენილკეტონურიის დიაგნოსტიკური ტესტები.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 78ა

გვიან დიაგნოსტირებულ ბავშვებსა და მოზარდებში მკურნალობა ყოველთვის უნდა დაიწყოს სისხლში ფენილალანინის დონის რეკომენდებული თერაპიული სამიზნე ფარგლებში შესანარჩუნებლად.

რეკომენდაცია 78ბ

არანამკურნალებ ზრდასრულებში, რომლებსაც აღმოაჩნდათ ფენილკეტონურია, მკურნალობის დაწყება შეიძლება სასარგებლო იყოს და გააუმჯობესოს სხვადასხვა სფერო, თუმცა, პაციენტის ინტერესებიდან გამომდინარე, ინდივიდუალური გადაწყვეტილება უნდა იქნას მიღებული.

ეფექტის შესაფასებლად უნდა განიხილებოდეს მკურნალობის მინიმუმ 6 თვიანი საცდელი პერიოდი.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 79

გვიან დიაგნოსტირებულ და არანამკურნალებ ფენილკეტონურიის მქონე პაციენტებს უნდა ჰქონდეთ მკურნალობის ყველა მეთოდის გამოყენების შესაძლებლობა. თუმცა, აუცილებელია საჭიროებების ინდივიდუალური განხილვა.

მტკიცებულების დონე: ექსპერტების მოსაზრება

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 80

PAH დეფიციტის მქონე ყველა პაციენტისთვის, გარდა ორი ცნობილი ნულოვანი ვარიანტის მქონე პაციენტებისა, გასათვალისწინებელია საპროპტერინის მიმართ მგრძნობელობა, რათა გაიზარდოს მათი ფენილალანინის ტოლერანტობა და/ან მიღწეულ იქნას უკეთესი მეტაბოლური კონტროლი.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 81

საპროპტერინით ფარმაკოლოგიური მკურნალობის შედეგად ეფექტურობის გამოსავლენად უნდა ჩატარდეს საპროპტერინზე რეაქციის ტესტი.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 82

საპროპტერინით მკურნალობის კლინიკური კვლევისას ხანგრძლივი ეფექტი უნდა დადასტურდეს საპროპტერინის დოზის, ბუნებრივი ცილის მიღების და Phe-ისგან თავისუფალი/დაბალი Phe-ის შემცველი ცილის შემცვლელის მიღების კორექტირებით.

ხანგრძლივი სარგებელი განისაზღვრება, როგორც ბუნებრივი ცილის მიღების ≥ 100%-იანი ზრდა და სისხლში ფენილალანინის დონის შენარჩუნება რეკომენდებულ თერაპიულ დიაპაზონში ან ბიოქიმიური კონტროლის გაუმჯობესება (ფენილალანინის დონის ≥75% რეკომენდებულ თერაპიულ სამიზნე დიაპაზონში).

მტკიცებულების დონე: ექსპერტების მოსაზრება

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 83

საპროპტერინით მკურნალობისას, დიეტური ფენილალანინის შეზღუდვით ან მის გარეშე, პაციენტებს უნდა ჩაუტარდეთ იგივე კლინიკური, ბიოქიმიური და კვებითი დაკვირვება, როგორც ფენილკეტონურიის მქონე ყველა სხვა პაციენტს.

მტკიცებულების დონე: ექსპერტების მოსაზრება

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 84

• კვების რაციონის, მიკროელემენტების მიღების და ბიოქიმიური კვებითი სტატუსის მონიტორინგი ყოველწლიურად უნდა ჩატარდეს, განსაკუთრებით იმ პაციენტებში, რომლებმაც შეწყვიტეს ან შეამცირეს ცილის შემცვლელების მიღება.
• შესაბამისი დანამატები უნდა დაინიშნოს, თუ რომელიმე საკვები ნივთიერების მიღება დაბალი შემცველობით ხდება, მაგრამ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს იმ საკვებ ნივთიერებებს, რომლებიც შეიძლება დეფიციტის რისკის ქვეშ აღმოჩნდნენ, მათ შორის კალციუმს, D ვიტამინს, რკინას და B12 ვიტამინს.
• ცილის შემცვლელებიდან ცილის ეკვივალენტის ტიტრაცია და შემცირება უნდა განხორციელდეს ბუნებრივი ცილის მიღების ზრდის პარალელურად.

მტკიცებულების დონე: საშუალო (B)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 85

ჩასახვამდე:

• საპროპტერინის მიმართ რეაქციის ტესტირება შეიძლება განიხილებოდეს უპირატესად იმ პაციენტებში, რომლებსაც აქვთ საეჭვო ფენოტიპი/გენოტიპი და/ან პაციენტებში, რომლებიც ვერ აღწევენ ფენილალანინის სამიზნე დონეს შესაბამისი დიეტის დროს.

ორსულობის დროს:

• საპროპტერინით ნამკურნალებ პაციენტებს შეუძლიათ გააგრძელონ მკურნალობა იმავე სქემის გამოყენება ორსულობის დროს.
• პაციენტებს, რომლებიც არ რეაგირებენ საპროპტერინზე (გენოტიპი/უარყოფითი საპროპტერინის რეაქციის ტესტი), არ უნდა მიეცეთ საპროპტერინი ორსულობის დროს.
• თუ უცნობია, რეაგირებს თუ არა პაციენტი საპროპტერინზე და თან ამავდროულად პაციენტი ვერ აღწევს ფენილალანინის სამიზნე დონეს დიეტის დაცვის მიუხედავად, საპროპტერინის მიღება უნდა განიხილებოდეს მკურნალობის სქემაში.

მტკიცებულების დონე: ძალიან დაბალი (D)

რეკომენდაციის სიძლიერე: პირობითი

რეკომენდაცია 86

16 წელზე უფროსი ასაკის პაციენტებს, რომლებსაც აქვთ ფენილკეტონურია და რომლებიც ვერ აღწევენ მეტაბოლურ კონტროლს საპროპტერინის დიჰიდროქლორიდით ფარმაკოლოგიური მკურნალობით, შეიძლება შესთავაზონ პეგვალიაზით მკურნალობა.

• უსაფრთხოების გამო, საჭიროა მკაცრი მეთვალყურეობა კონკრეტული უსაფრთხოების ზომების დაცვით. აღნიშნული ინფორმაცია დეტალურად უნდა აეხსნათ პაციენტებს.

მტკიცებულების დონე: მაღალი (A)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაცია 87

• პეგვალიაზით მკურნალობის მიზანია ცილის უსაფრთხო მიღების (მინიმუმ) 0.8 გ/კგ/დღეში მიღწევა მაღალი და დაბალი ბიოლოგიური ცილის ნარევიდან, ცილის შემცვლელების გამოყენების გარეშე ან სისხლში ფენილალანინის დონის შემცირება იმ პაციენტებში, რომლებიც არ იმყოფებიან ცილის შეზღუდულ დიეტაზე.
• თავიდან უნდა იქნას აცილებული პერსისტული ჰიპოფენილალანინემია.

მტკიცებულების დონე: დაბალი (C)

რეკომენდაციის სიძლიერე: ძლიერი

რეკომენდაციები ქართულ ენაზე ითარგმნა GSIEM-ის მიერ.

რეკომენდაციების ორიგინალი ინგლისურენოვანი სრული ვერია იხილეთ მბულზე https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1096719225001167